Résumés
Résumé
Définies comme des processus de concertation où les utilisateurs du territoire sont invités à élaborer une vision commune de la gestion des territoires forestiers, les tables de gestion intégrée des ressources et du territoire (« tables GIRT ») sont apparues au Québec en 2010. Cet article explore la participation des Atikamekw Nehirowisiwok à ces tables, et contrairement à d’autres études qui tendent à interpréter les processus collaboratifs comme un modèle idéal « gagnant-gagnant » ou comme une stratégie de cooptation de la participation autochtone, les auteurs proposent ici d’examiner les processus de concertation comme un lieu où se manifestent à la fois des formes de résistance et de cooptation. De plus, les résultats démontrent que la participation autochtone aux tables GIRT gagne à être comprise en tenant compte des autres processus dans lesquels les Premières Nations sont également engagées.
Mots-clés :
- Atikamekw Nehirowisiwok,
- planification concertée,
- territoires forestiers,
- droits autochtones,
- « table GIRT »
Abstract
Defined as collaborative processes that aim to bring together a wide range of stakeholders to develop a common vision for forest management, a series of local integrated land and resource management panels, known in French as Tables GIRT (“gestion intégrée des ressources et du territoire”) were established in Québec in 2010. This article explores the involvement of the Atikamekw Nehirowisiw in these tables. Unlike other studies that have tended to regard collaborative processes as an ideal “win-win” model, or as a strategy of co-optation of Aboriginal participation, this study proposes to examine both forms of resistance and cooptation in these collaborative processes. In addition, this paper demonstrates that Aboriginal participation in the Tables GIRT can be better understood by taking into account other processes in which First Nations are also involved.
Keywords:
- Atikamekw Nehirowisiw,
- collaborative planning,
- forestlands,
- aboriginal rights,
- “table GIRT”
Resumen
Definidas como procesos de concertación en las que quienes hacen uso del territorio son invitados a elaborar una visión común de la gestión de los territorios forestales, las Mesas de Gestión Integrada de Recursos y del Territorio (GIRT, por sus siglas en francés) aparecieron en la provincia de Québec en 2010. El presente artículo explora la participación de los Atikamekw Nehirowisiw en estas mesas. Contrariamente a otros estudios que tienden a interpretar los procesos colaborativos como un modelo ideal “ganador-ganador”, o como una estrategia de cooptación de la participación indígena, los autores proponen examinar los procesos de concertación como un lugar donde al mismo tiempo se manifiestan formas de resistencia y de cooptación. Además, los resultados demuestran que la participación indígena en las mesas de gestión “GIRT” es mejor comprendida teniendo en cuenta los otros procesos en los cuales las Naciones Originarias de Canadá se encuentran igualmente involucradas.
Palabras clave:
- Atikamekw Nehirowisiw,
- planificación concertada,
- territorios forestales,
- derechos indígenas,
- mesas de gestión “GIRT”
Takwasinahikan
E ki itactatonaniwok tapickotc kitci apinaniwok aski e arimotcikatek tapickotc kitci ici orocawatcikatek aski. Ki wicamakaniwiwok kaie wirawaw kitci naskamotcik aniki ka makockatcitatcik askiriw kitci witakik kaie wirawaw e ici wapatakik acitc tan e ke irapatcitakaniwok. Aniki tca (« tables GIRT ») ka icikatakaniwitcik wiec 2010 ka kiskeritakositcik ota Québec askik. Ota tca arimotcikatew tan tca wirawaw e itapihitisotcik Atikamekw Nehirowisiwok neta e nta witapimiwetcik e arimowaniwonik aski otci. Ekota tca ota ke arimomakaniwitcik tan e ici witakik wirawaw Atikamekw Nehirowisiwok. E kanawapatcikatek kotakahi ka ki pe ici masinahikaterik wirawaw e ici witcihiwetcik e itetakaniwiwok ekote kaskina awik kata mirockako. E iteritakonik enkweriw ka miroparinik kekotc e ki itarakaniwitcik kitci naskamotcik tan e ici mackaweritak wir kekwariw askik e nehirowisitc. Nokon kaie neta esko apitcik nehirowisiwok e arimwaniwok GIRT awocamec wi nisitotakosiw wa ici otamirotc kaie wirawaw meka witamok ke ki ici miroparinik aski e arimotcikatek. Kiskeritakon kaie awocamec tan wir nehirowisiwok wa ici otamirotatakik askiriw.
- Atikamekw Nehirowisiw,
- Kokwetcikemowin ke ici nisawitakaniwok aski,
- notcimik,
- nehirowisiw otiperitamowin,
- « table GIRT »
Parties annexes
Ouvrages cités
- ANSELL, Chris, et Alison GASH, 2008 : « Collaborative governance in theory and practice ». Journal of PublicAdministration and Theory Advances 18(4) : 543-571.
- Burquel, Jean-Maurice, 1992 : « La table de concertation sur le développement durable lance un projet pilote en milieu forestier ». L’Écho de La Tuque, 16 août : 12.
- Carlsson, Lars, et Fikret Berkes, 2005 : « Co-management: concepts and methodological implications ». Journal of Environmental Management 75 : 65-76.
- CCMF (Conseil canadien des ministres des forêts), 1995 : Définir la gestion durable des forêts : Une approche canadienne aux critères et indicateurs. Conseil canadien des ministres des forêts, Ottawa (Ontario).
- CCMF (Conseil canadien des ministres des forêts), 2003 : Définir l’aménagement forestier durable au Canada : Critères et indicateurs. Conseil canadien des ministres des forêts, Ottawa (Ontario).
- Conley, Alexander, et Margaret A. Moote, 2003 : « Evaluating Collaborative Natural Resource Management ». Society and Natural Resources 16 : 371-386.
- CNW, 2012 : « Blocus d’opérations forestières : la Nation atikamekw exige le respect de ses droits ». Canada News Wire.
- CÔTÉ, Marc-André, et Luc Bouthillier, 2002 : « Assessing the effect of public involvement processes in forest management in Quebec ». Forest Policy and Economics 4 : 213-225.
- CREM (Conférence régionale des élus de la Mauricie), 2013 : Règles et modalités de fonctionnement des tables de gestion intégrée des ressources et du territoire (TGIRT). Version amendée le 5 décembre 2013, Conférence régionale des élus de la Mauricie.
- CRRNTL (Commission régionale des ressources naturelles et du territoire de la Lanaudière), 2014 : Règles et modalités de fonctionnement. Table locale de gestion intégrée des ressources et du territoire (table GIRT) 062. Commission régionale des ressources naturelles et du territoire de la Lanaudière.
- CRRNTM (Commission régionale des ressources naturelles et du territoire de la Mauricie), 2012 : Table locale de gestion intégrée des ressources et du territoire (TGIRT) de la Mauricie. Évaluation annuelle 20011-2012. Commission régionale des ressources naturelles et du territoire de la Mauricie.
- Desrosiers, R., S. Lefebvre, P. Munoz et J. Paquet, 2010 : Guide sur la gestion intégrée des ressources et du territoire : son application dans l’élaboration des plans d’aménagement forestier intégré. Ministère des Ressources naturelles et de la Faune du Québec.
- Diduck, Alan P., et A. John Sinclair, 2002 : « Public Involvement in Environmental Assessment: the Case of Nonparticipant ». Environmental Management 29(4) : 578-588.
- Feit, Harvey A., 2005 : « Re-cognizing co-management as co-governance: visions and histories of conservation at James Bay ». Anthropologica 47(2) : 267-288.
- Feit, Harvey A., et Robert Beaulieu, 2001 : « Voices from a disappearing forest », in Colin H. Scott (dir.), Aboriginal Autonomy and Development in Northern Quebec and Labrador : 119-148. UBC Press, Vancouver.
- Fortier, Jean-François, 2008 : « L’île René-Levasseur, oeil du Québec ou de Nitassinan ? Une lecture sociologique des enjeux contemporains de la gouvernance territoriale autochtone ». Aspects sociologiques 15(1) : 73-92.
- Fortier, Jean-François, [en préparation] : Une gouvernance forestière en mouvance : Regards exploratoires sur l’évolution des rapports entre les Nehirowisiwok (« Atikamekw »), l’État et l’industrie forestière dans le cadre de la planification et de l’aménagement forestier (de 1990 à 2013). Thèse de doctorat, Faculté des sciences sociales, Université Laval.
- Gélinas, Claude, 2002 : « La création des réserves atikamekw (1895-1950), ou quand l’Indien était vraiment un Indien ». Recherches amérindiennes au Québec 32(2) : 35-46.
- Gélinas, Claude, 2003 : Entre l’assommoir et le godendart. Les Atikamekw et la conquête du Moyen-Nord québécois 1870-1940. Septentrion, Québec.
- Gosselin, Marie 2004 : Les modèles de cogestion du territoire. Institut de développement durable des Premières Nations du Québec et du Labrador, Québec.
- GRAMMOND, Sébastien, 2009 : « La gouvernance territoriale au Québec entre régionalisation et participation des peuples autochtones ». Revue canadienne de science politique 24(4) : 939-956.
- GRAY, Barbara, 1989 : Collaborating: Finding Common Ground for Multiparty Problems. Jossey-Bass, San Francisco.
- Gunton, Thomas I., et J.C Day, 2003 : « The Theory and Practice of Collaborative Planning in Resource and Environmental Management ». Environments 31(2) : 5-19.
- Houde, Nicolas, 2012 : “Experimenting with what will become our traditions”: Adaptive co-management as a bridge to an Atikamekw Nehirowisiw post-treaty world in Nitaskinan, Canada. Thèse de doctorat, département de géographie, Université McGill, Montréal.
- Howlett, M., J. Rayner et C. Tollefson, 2009 : « From government to governance in forest planning? Lessons from the case of the British Columbia Great Bear Rainforest Initiative ». Forest Policy and Economics 11 : 383-391.
- Innes, Judith E., et David E. BOOHER, 1999 : « Consensus building as Role Playing and Bricolage: Towards a Theory of Collaborative Planning ». Journal of the American Planning Association 65(1) : 9-26.
- Leclerc, Édith, et Caroline Andrew, 2013 : « Les tables de concertation de gestion intégrée des ressources forestières : est-ce que les GIR gouvernent ? » in Guy Chiasson et Judith Leclerc (dir.), La gouvernance locale des forêts publiques québécoises. Une avenue de développement des régions périphériques ? 127-146. Presses de l’Université du Québec.
- Loi sur l’aménagement durable du territoire forestier, L.R.Q., c. A-18.1.
- Martineau-Delisle, Catherine 2013 : La participation publique et la gestion des forêts au Québec : Changement de gouvernance, impacts des pratiques et profil des participants. Thèse de doctorat, département de sociologie, Université Laval.
- McGregor, Deborah, 2006 : « La participation autochtone à l’aménagement durable des forêts en Ontario : des avancées vers la coopération ». Recherches amérindiennes au Québec 36(2-3) : 61-70.
- McGregor, Deborah, 2011 : « Aboriginal/non-Aboriginal Relations and Sustainable Forest Management in Canada: The Influence of the Royal Commission on Aboriginal Peoples ». Journal of Environmental Management 92 : 300-310.
- McNeil, Kent, 1997 : « The Meaning of Aboriginal Title », in Michael Asch (dir.), Aboriginal and Treaty Rights in Canada: Essays on Law, Equality and Respect for Difference : 135-154. UBC Press, Vancouver.
- MFFPQ (ministère des Forêts, de la Faune et des Parcs du Québec), s.d. : Glossaire forestier. http://glossaire-forestier.mffp.gouv.qc.ca/terme.aspx?id=159&pub=O
- MRNQ (ministère des Ressources naturelles du Québec), 2013 : Planification forestière. Ministère des Ressources naturelles du Québec.
- Nadasdy, Paul, 2003 : Hunters and bureaucrats: Power, knowledge, and aboriginal-State relations in the Southwest Yukon. UBC Press, Vancouver.
- NADEAU, S., C. Martineau-Delisle et J.-F. Fortier, 2004 : La participation publique à la gestion forestière par l’entremise des comités : portrait de la situation dans quelques régions du Québec. Rapport préparé pour la Commission d’étude sur la gestion de la forêt publique québécoise.
- Natcher, David, et Suzan Davis, 2007 : « Rethinking Devolution: Challenges for Aboriginal Resource Management in the Yukon Territory ». Society and Natural Resources 20 : 271-279.
- Nation Haïda c. C.-B. [2004] 3 R.C.S. 511.
- Nations Unies (Division Développement durable), 1992a : Rapport de la Conférence des Nations Unies sur l’Environnement et le Développement. http://www.un.org/documents/ga/conf151/french/aconf15126-1annex1f.htm
- Nations Unies (Division Développement durable), 1992b : Déclaration de principes, non juridiquement contraignante mais faisant autorité, pour un consensus mondial sur la gestion, la conservation et l’exploitation. http://www.un.org/french/events/rio92/aconf15126vol3f.htm
- Nations Unies (Division Développement durable), 1992c : Agenda 21.http://www.un.org/french/ga/special/sids/agenda21/action0.htm
- Pinkerton, Evelyn, 2003 : « Toward specificity in complexity: Understanding co-management from a social perspective », in D. C. Wilson, J. R. Nielson et P. Degnbol (dir), The fisheries co-management experience: Accomplishments, challenges and prospects : 61-77. Dordrecht, Pays-Bas, Kluwer Acadamic Publishers.
- Plummer, Ryan, et John FitzGibbon, 2004 : « Some observations on the terminology in co-operative environmental management ». Journal of Environmental Management 70 : 63-72.
- Poirier, Sylvie, 2000 : « Contemporanéités autochtones, territoires et (post)colonialisme. Réflexions sur des exemples canadiens et australiens ». Anthropologie et Sociétés 24(1) : 137-155.
- Québec, Gouvernement du, 2002 : Entente concernant une nouvelle relation entre le gouvernement du Québec et les Cris du Québec. Bibliothèque et Archives nationales du Québec, Québec.
- Québec, Gouvernement du, 2008 : Guide intérimaire en matière de consultation des communautés autochtones. Bibliothèque et Archives nationales du Québec, Québec.
- ROBILLARD, Alexandre, 2014 : « Les Atikamekw déclarent leur indépendance ». La Tribune, mardi 9 septembre, p. 9.
- Rodon, Thierry 2003 : En partenariat avec l’État : les expériences de cogestion des Autochtones du Canada. Les Presses de l’Université Laval.
- ROY, Simon N., 2010 : « L’étude de cas », in Benoît Gauthier (dir.), Recherche sociale. De la problématique à la collecte de données : 199-225. Presses de l’Université du Québec.
- SAA (Secrétariat aux Affaires autochtones), 1998 : Convention de la Baie-James et du Nord québécois et conventions supplémentaires. Secrétariat aux Affaires autochtones, Québec.
- SAVARD, Rémi, 1981 : Le Sol américain : propriété privée ou terre-mère... L’en-deçà et l’au-delà des conflits territoriaux entre autochtones et Blancs au Canada. L’Hexagone, Montréal.
- SELIN, Steve, et Deborah CHAVEZ, 1995 : « Developping a Collaborative Model for Environmental Planning and Management ». Environmental Management 19(2) : 189-195.
- SIMARD, Jean-Jacques, 2003 : La Réduction. L’Autochtone inventé et les Amérindiens d’aujourd’hui. Septentrion, Québec.
- SMITH, Peggy, et Harry Bombay, 1995 : Aboriginal Participation in Forest Management: Not Just Another Stakeholder. National Aboriginal Forestry Association.
- Spaeder, Joseph J., et Harvey Feit, 2005 : « Cogestion et collectivités autochtones : entraves et rapprochements dans la gestion décentralisée des ressources ». Anthropologica 47(2) : 155-163.
- STEVENSON, Marc, et David C. NATCHER, 2010 : Planning co-existence: Aboriginal issues in forest and land use planning. CCI Press, Edmonton.
- Stevenson, Marc, et Jim WEBB, 2003 : « Just another stakeholder ? First Nations and sustainable forest management in Canada’s boreal forest. Chapter 3 », in P.J. Burton, C. Messier, D.W. Smith et W.L. Adamowicz (dir.), Towards Sustainable Management of the Boreal Forest : 65-112. NRC Research Press, Ottawa.
- Takeda, Louise, et Inge Røpke, 2010 : « Power and contestation in collaborative ecosystem-based management : The case of Haida Gwaii ». Ecological Economics 70 : 178-188.
- Théberge, Delphine, 2012 : Rencontre des acteurs et des imaginaires à travers un processus de dialogue. Le cas du Projet pilote d’aménagement écosystémique de la Réserve faunique des Laurentides. Mémoire de maîtrise, Faculté des sciences sociales, Université Laval, Québec.
- von der Porten, Suzanne, et Robert C. De Loë, 2014 : « How collaborative approaches to environmental problem solving view indigenous peoples: A systematic review ». Society and Natural Resources 27(10) : 1-17.
- WYATT, Stephen, 2004 : Co-existence of Atikamekw and industrial forestry paradigms: Occupation and management of forestlands in the St-Maurice river basin, Québec. Thèse de doctorat, Faculté de foresterie et de géomatique, Université Laval, Québec.
- WYATT, Stephen, 2006 : « Si eux le font, pourquoi pas nous ? La quête des Atikamekw de Wemotaci pour un rôle dans la foresterie dans le Nitaskinan ». Recherches amérindiennes au Québec 36(2-3) : 9-18.
- WYATT, S., J.-F. Fortier et C. Martineau-Delisle, 2010 : « First Nations’ Involvement in Forest Governance: The Place for Distinct Processes ». The Forestry Chronicle 86(6) : 730-741.