Résumés
Résumé
L’objectif de cet article est de présenter et de comparer le rôle des milieux communautaires et scolaires dans les rapports entre communautés linguistiques historiques de Montréal et de Bruxelles. Même si ces deux contextes linguistiques sont différents à bien des égards, ils partagent deux caractéristiques qui laissent croire que l’une et l’autre des communautés puissent apprendre de l’expérience qu’elles ont développée en parallèle, soit : un contexte d’ambiguïté de dominance ethnique et un système scolaire divisé linguistiquement. Sur base de recherches récentes, nous ferons le bilan de l’état des rapports dans les milieux scolaires et communautaires entre francophones et anglophones montréalais d’une part (Pagé et al. 2007, Côté 2005) et entre jeunes francophones et néerlandophones à Bruxelles d’autre part (Mettewie 2004, Janssens et Van Mensel 2006). L’impact de ce contact intercommunautaire sur les représentations et les attitudes fera émerger, en conclusion, des questions qui, à la lecture de ces deux contextes, induisent des pistes de recherches complémentaires et comparatives.
Abstract
The objective of this article is to present and compare the role of community and school milieus through relationships between the historical linguistic communities of Montréal and Brussels. Although these two linguistic contexts differ in many ways, they share two characteristics, which suggest that each of these communities could learn from the experience they developed in parallel – a context of the ambiguity of ethnic dominance and a linguistically divided school system. On the basis of recent research, we will examine the connections in the school and community milieus between French- and English-speaking Montréalers (Pagé et al. 2007, Côté 2005) and between young French-speaking and Dutch-speaking students (Mettewie 2004, Janssens and Van Mensel 2006). In conclusion, the impact this intercommunity contact has on representations and attitudes brings out questions which, in examining these two contexts, reveals possibilities for complimentary and comparative research.
Resumen
El objetivo de este artículo es presentar y comparar el rol de los medios comunitarios y escolares en las relaciones entre comunidades lingüísticas históricas en Montreal y en Bruselas. Aunque dichos contextos lingüísticos difieran en muchos aspectos, comparten dos características que permiten pensar que ambas comunidades puedan aprender de la experiencia que de manera paralela han vivido, es decir: un contexto de ambigüedad en el campo étnico y un sistema escolar lingüísticamente dividido. Basándonos en investigaciones recientes, realizaremos un balance de las relaciones en el medio escolar y comunitario entre francófonos y anglófonos en Montreal (Pagé et al, 2007; Coté 2005) y entre los jóvenes francófonos y neerlandeses en Bruselas (Mattewie 2004; Janssens y Van Mensel 2006). El impacto del contacto ínter-comunitario sobre las representaciones y las actitudes mostrará, en conclusión, cuestiones que de acuerdo con la lectura de dichos contextos, sugieren pistas complementarias y comparativas de investigación.
Parties annexes
Références bibliographiques
- BREWER, M. B., et Miller, N. (1996). Intergroup contact, cooperation, and competition : Does togetherness make friends? Intergroup Relations. Buckingham: Open University Press p. 107-133.
- CLÉMENT, R., Noels, K. et Denault, B. (2001). Interethnic contact, identity, and psychological adjustment: The mediating and moderating roles of communication. Journal of Social Issues, 57 (3), p. 559-577.
- CÔTÉ, B. (2005). Étude des rapports entre jeunes « francophones » et « anglophones » dans des collèges anglophones du Québec. Thèse de doctorat non publiée, Université de Montréal, 230 p.
- CÔTÉ, B. (2007). Évaluation de trois formes d’un programme de jumelage entre des écoles primaires francophones et des écoles primaires anglophones de la région de Montréal. Projet de recherche pour le Ministère de l’Éducation, des Loisirs et du Sport du Québec, soumis au Comité d’Éthique de l’Université de Sherbrooke.
- DOVIDIO J., Gaertner, S., et Kawakami, K. (2003). Intergroup contact : The past, present, and the future. Group Processes and Intergroup Relations, 6 (1), p. 5-21.
- GAERTNER, S.L., Rust, M.C., Dovidio, J. F., Bachman, B. A. et Anastasio, P. A. (1994). The contact hypothesis : The role of a commun ingroup identity on reducing intergroup bias. Small Group Reasearch, 25 (2), p. 224-249.
- HEWSTONE, M., et Brown, R. (1986). Contact and conflict in intergroup encounters. New York : Basil Blackwell.
- HOUSEN, A., Mettewie, L., et Pierrard, M. (2002). Rapport Beleidsgericht onderzoek PBO/98/2/36. Taalvaardigheid en attitudes van Nederlandstalige en Franstalige leerlingen in het secundair onderwijs in Brussel (Research report). Brussel: Centrum voor Linguïstiek - Vrije Universiteit Brussel.
- HOUSEN, A., et Pierrard, M. (2004). Meertaligheid in Nederlandstalig secundair onderwijs in Brussel: verslag van een effectenstudie, dans A. Housen, M. Pierrard et P. Van de Craen (Éds.), Brusselse Thema’s. Taal, Attitude en Onderwijs in Brussel. Brussel: VUBPress, p. 9-33.
- ISLAM, M.R. et Hewstone, M. (1993). Dimensions of contact as predictors of intergroup anxiety, perceived out-group variability and out-group attitude : an integrative model. Personality and Social Psychology Bulletin, 19, p. 700-710.
- JANSSENS, R. (2001). Taalgebruik in Brussel: Taalverhoudingen, taalverschuivingen en taalidentiteit in een meertalig Brussel. Brussel: VUBPress.
- JANSSENS, R. (2007). Van Brussel gesproken. Taalgebruik, taalverschuivingen en taalidentiteit in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Brussel: VUBPress.
- JANSSENS, R., et Van Mensel, L. (2006). Publieksonderzoek Gemeenschapscentra. Een onderzoek naar het profiel van de bezoekers van de Vlaamse gemeenschapscentra in Brussel (Research report). Brussel: Vrije Universiteit Brussel.
- MCANDREW, M., et Gagnon, F. (2000). Relations ethniques et éducations dans les sociétés divisées. Montréal: L’Harmattan.
- METTEWIE, L. (2003). Contacthypothese en taalleermotivatie in Nederlandstalige scholen in Brussel. Toegepaste taalwetenschap in artikelen, 70 (2), p. 79-89.
- METTEWIE, L. (2004). Attitudes en motivatie van taalleerders in België. Een sociaal-psychologisch onderzoek naar het verwerven van de eerste en tweede taal door Nederlandstalige, Franstalige en tweetalige leerlingen in het secundair onderwijs in Brussel (Thèse de doctorat). Brussel : Vrije Universiteit Brussel.
- METTEWIE, L., Housen, A., et Pierrard, M. (2004). Invloed van contact op taalattitudes en taalleermotivatie in het Nederlandstalig onderwijs in Brussel, dans A. Housen, M. Pierrard et P. Van de Craen (Éds.), Brusselse Thema’s. Taal, Attitude en Onderwijs in Brussel. Brussel: VUBPress, p. 35-65.
- METTEWIE, L., Housen, A., et Pierrard, M. (2005). Les élèves francophones dans l’enseignement néerlandophone à Bruxelles deviennent-ils bilingues français/néerlandais? dans P. Hiligsmann et e.a. (Éds.), Neerlandistiek in Frankrijk en in Franstalig België / Les études néerlandaises en France et en Belgique francophone. Louvain-la-Neuve, 15-17 maart/mars 2004. Louvain-la-Neuve: Faculté de Philosophie et Lettres/Academia-Bruylant, p. 165-176.
- METTEWIE, L., Housen, A., Pierrard, M., et Van Mensel, L. (2005). Franstalige leerlingen in het Nederlandstalig onderwijs in Brussel: verslag van een effectenstudie. School en samenleving, 8 (87), p. 105-125.
- METTEWIE, L., Van Mensel, L., et Belang, D. (2006). Entreprises bruxelloises et langues étrangères. Pratique et coût d’une main d’oeuvre ne maîtrisant pas les langues étrangères. Bruxelles: TIBEM - Ministère de l’Economie et de l’Emploi de la Région de Bruxelles-Capitale.
- METTEWIE, L. (2008). Elèves non-néerlandophones dans l’enseignement néerlandophone à Bruxelles: analyse des répercussions éducatives de la traversée de la frontière linguistique, dans L. Puren et S. Babault (Éds.), L’éducation au-delà des frontières. Paris: L’Harmattan.
- PAGÉ, M., Côté, B. et Lasry (2007). Les contacts entre jeunes francophones et anglophones dans l’Île de Montréal. Rapport de recherche non publié, CEETUM, 24 p.
- PETTIGREW, T.F. (1998). Intergroup contact theory. Annual Review of Psychology, 49, p. 65-85.
- STEPHAN, W.J., et Stephan, C. W. (1985). Intergroup anxiety. Journal of Social Issues, 41 (3), p. 157-175.
- TAYLOR, D.M., Dubé, L., et Bellerose, J. (1986). Intergroup Contact in Québec : Myth or Reality? dans M. Hewstone et R. Brown, Contact and conflict in intergroup encounters. New York : Basil Blackwell, p. 93-106.
- VAN MENSEL, L., Housen, A., Mettewie, L., et Pierrard, M. (2005). Multilinguisme dans l’enseignement néerlandophone à Bruxelles: résultats d’une étude pilote, dans E. Witte, L. Van Mensel, M. Pierrard, L. Mettewie, A. Housen et R. De Groof (Éds.), Language, Attitudes et Education in Multilingual Cities. Brussel: Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten, p. 133-142.
- VAN MENSEL, L., Pierrard, M., et Housen, A. (2004). Taalvaardigheid van Nederlandstalige en Franstalige leerlingen in het Nederlandstalig secundair onderwijs in Brussel, dans A. Housen, M. Pierrard et P. Van de Craen (Éds.), Brusselse Thema’s. Taal, Attitude en Onderwijs in Brussel. Brussel: VBUBPress, vol. 12, p. 67-110.
- WILDER, D.A., et Shapiro, P.N. (1989). Role of competition-induced anxiety in limiting the beneficial impact of positive behavior by an out-group member. Journal of Personality and Social Psychology, 56 (1), p. 60-69.
- http://cansim2.statcan.ca/cgi-win/cnsmcgi.pgm?Lang=F&SP_Action=Result&SP_ID=50004&SP_TYP=5&SP_Sort=1
- http://im.metropolis.net/research-policy/research_content/atlas/carteA2.html (Archambault, Ray, Rose et Séguin, consulté le 1er octobre 2007).
- http://statbel.fgov.be/figures/d21_fr.asp#3 (consulté le 1er octobre 2007).
- http://www.clilcompendium.com/
- http://www.enseignement.be/citoyens/thematiques.asp
- http://www.euroclic.net/
- http://www.senate.be/www/?MIval=/index_senate&MENUID=22000&LANG=fr (consulté le 1er octobre 2007).
- http://www.vgc.be/Onderwijs/