Résumés
Résumé
Parmi son imposante collection, l’humaniste italien Paolo Giovio possédait plusieurs portraits de sultans ottomans qui, comme il l’explique dans une scène célèbre de ses Elogia virorum bellica virtute illustrium (1551), avaient été copiés d’après les miniatures offertes par Barberousse à Virginio Orsini, deux capitaines que l’alliance franco-turque avait réunis sous la même bannière. Au-delà de sa valeur documentaire, cette scène nous permet d’étudier un échange interculturel unique – puisque, comme on a eu tendance à l’oublier, Orsini ne se contente pas de recevoir des présents, il en offre aussi. Examinant dans un premier temps le regard de Giovio, je montre que s’il témoigne de préjugés hostiles aux Turcs, ces préjugés relèvent avant tout d’un patriotisme italien. Ses portraits, auxquels je m’attache plus spécifiquement dans un second temps, attestent le même préjugé. Car bien qu’il revendique une esthétique de la transparence, Giovio insiste sur la nécessité d’adapter ses modèles au bon goût italien – autrement dit sur la nécessité d’une « traduction culturelle ». En étudiant le regard que Giovio porte sur l’art oriental et la manière dont il se l’approprie, cet article souhaite ainsi apporter une contribution à une histoire interculturelle de l’art et, plus généralement, à l’histoire des perceptions interculturelles à la Renaissance.
Mots-clés :
- Paolo Giovio,
- Elogia virorum bellica virtute illustrium,
- portraits turcs,
- échange interculturel,
- « traduction culturelle »
Abstract
The Italian Humanist Paolo Giovio possessed several portraits of Ottoman sultans in his imposing collection which, as he explains in a famous scene in his Elogia virorum bellica virtute illustrium (1551), were copied from the miniatures presented by Barbarossa to Virginio Orini, two captains aligned under the same banner thanks to the Franco-Turkish alliance. Apart from its documentary value, this scene allows us to study a unique intercultural exchange – since, as is often forgotten, Orini was not content with simply receiving presents: he offered them as well. By first examining Giovio’s point of view, I will show that though he exhibits hostile prejudice against the Turks, these prejudices are above all rooted in an Italian patriotism. His portraits, which will be examined in greater detail in the second part of the article, attest to the same prejudice. Though he calls for an aesthetics of transparency, Giovio insists on the necessity of adapting his models to the Italian taste – in other words on the necessity of a “cultural translation”. By studying Giovio’s views on Oriental art and the manner in which he appropriates it, this article aims to contribute to an intercultural history of art, and, more generally, to the history of intercultural perceptions during the Renaissance.
Keywords:
- Paolo Giovio,
- Elogia virorum bellica virtute illustrium,
- Turkish portraits,
- inter-cultural exchange,
- cultural translation
Resumen
Entre su colección imponente, el humanista italiano Paolo Giovio poseía varios retratos de sultanes otomanos que, como lo explica en una famosa escena de su Elogia virorum bellica virtute illustrium (1551), habían sido copiados según las miniaturas ofertas de parte de Barbarroja a Virginio Orsini, dos capitanes que la alianza franco-turca había reagrupado bajo un sólo estandarte. Más allá de su valor documentario, esta escena nos permite estudiar un cambio intercultural único – por que, como lo hemos olvidado en el pasado, Orsini no se contenta sólo con recibir regalos, sino también ofreciéndolos. Examinando primeramente la percepción de Giovio, demostraré que si él tiene prejuicios hostiles cerca de los Turcos, estos, ante todo pertenecen a un patriotismo italiano. Sus retratos, que analizo específicamente en un segundo plano, demuestran el mismo prejuicio. Aunque él revindique una estética de la transparencia, Giovio insiste sobre la necesitad de adaptar sus modelos al buen gusto italiano – en otras palabras, enfatiza la necesitad de una “traducción cultural.” Estudiando la manera que Giovio percibe el arte oriental y la manera en la que se lo apropia, así mismo, este artículo pretende contribuir a una historia intercultural de arte y más en general, a la historia de las percepciones interculturales en el Renacimiento.
Palabras clave:
- Paolo Giovio,
- Elogia virorum bellica virtute illustrium,
- retratos turcos,
- cambios interculturales,
- “traducción cultural”
Parties annexes
Bibliographie
- Agosti, B. 2008. Paolo Giovio : uno storico lombardo nella cultura artistica del Cinquecento. Florence : Leo. S. Olschki.
- Burke P. et R. Po-chia Hsia, dir. 2007. Cultural Translation in Early Modern Europe. Cambridge : Cambridge University Press.
- Eichel-Lojkine, P. 2001. Le Siècle des grands hommes : les recueils de vies d’hommes illustres avec portraits du XVIe siècle. Paris/Louvain : Sterling/Peeters.
- De Vecchi, P. L. 1977. « Il museo gioviano e le “verae imagines”degli uomini illustri ». Dans Omaggio a Tiziano : la cultura artistica milanese nell’età di Carlo V. Milan : Electa : 87-93.
- Fasola, B. 1985. « Per un nuovo catalogo della collezione gioviana ». Dans Paolo Giovio : il Rinascimento e la memoria. Côme : Società storica comense : 169-180.
- Giovio, P. 1577 [éd. orig. 1646]. Elogia Virorum lit[t]eris illustrium, quotquot vel nostra velavorum memoria vixere. Ex eiusdem Musaeo (cuius descriptionem una exhibemus) ad vivum expressis imaginibus exornata. Bâle : Pietro Perna.
- Giovio, P. 1551. Elogia virorum bellica virtute illustrium veris imaginibus supposita, quae apud Musaeum spectantur. Florence : Lorenzo Torrentini.
- Haskell, F. 1995. L’Historien et les images. Paris : Gallimard.
- Heath, M. J. 1979. « Renaissance scholars and the origins of the Turks ». Bibliothèque d’Humanisme et Renaissance 41 : 453-471.
- Klinger L. S et J. Raby. 1989. « Barbarossa and Sinan : a portrait of two Ottoman Corsairs from the collection of Paolo Giovio ». Ateneo veneto 9 : 47-59.
- Le Thiec, G. 1992. « L’entrée des Grands Turcs dans le Museo de Paolo Giovio ». Mélanges de l’école française de Rome. Italie et Méditerranée 104-2 : 781-830.
- Majer H.-G. 1995. « Nigari and the Sultan’s Portraits of Paolo Giovio ». Dans 9th International Congress of Turkish Art. Contributions (vol. II). Ankara : T.C. Kültür bakanliği, 1 Kültür : 443-456.
- Meredith-Owens, G. M. 1963. Turkish Miniatures. Londres : British Museum.
- Minonzio, F. 2006. « Gli “Elogi degli uomini illustri”: il “museo di carta”di Paolo Giovio ». Dans Paolo Giovio, Elogi degli uomini illustri, sous la direction de F. Minonzio. Turin : Giulio Einaudi : xvii-xcviii.
- Gli Uffizi. Catalogo Generale. 1979. Florence : Centro Di.
- Price Zimmermann, T. C. 1985. « Paolo Giovio e la crisi del Cinquecento ». Dans Paolo Giovio : il Rinascimento e la memoria. Côme : Società storica comense : 9-18.
- Price Zimmermann, T. C. 1995. Paolo Giovio : the Historian and the Crisis of Sixteenth-Century Italy. Princeton : Princeton University Press.